
La fiero dei santoun de marsiho festejo sei 215 an (La Foire aux Santons de Marseille célèbre ses 215 ans)

Texte en Provençal suivi de sa traduction française
Coumo chasque an un pau de pertout dins lou despartamen, d’Aubagno à Tarascoun en passant pèr Marsiho, Ais, Arle vo Fouont-vièio, lei fiero dei santoun nous duerbon sei bras d’argielo. Un rendès-vous tradiciounau emai culturau pèr tóuti, que que siegon nouèsteis óurigino, nouèstei counvicien, nouèsteis aspiracien, tant lou santoun fa partido dóu patrimòni de nouesto regien, Prouvènço, un patrimòni vivènt de parteja.
Ensinto, entre nouvèmbre e janvié segound coumo sian acoustuma, poudèn ana fiereja pèr li trouba touei meno de santoun, de toui calibre, de la Nativeta ei persounàgi mai de vuei, pinta vo noun, viesti, emai tout ço que vous fau pèr fa vouesto grùpi emé soun decor tradiciounau : estable, pous, pouont, estello, papié roucas, papié cèu, mousso fresco... Segur que soun tóutei bello lei fiero quand vias coumo fan passa Nouvè coumo un encantamen, chascuno à soun biais – emé vo sènso lou perfum de nouesto enfanço. Mai de tóutei, l’a uno que degun pòu renega qu’es la pus enciano, la Fiero dei santoun de Marsiho ! Crebè l’uou en 1803, e aro boufo sei 215 candeloun d’argielo.
Qu sarié sousprés d’aprendre qu’es à Marsiho que la touto proumiero fiero dei santoun li dorbiguè sei pouarto ? Belèu aquélei, – un mouloun ai las ! –, que vous fan souvènt coumo acò : “Marsiho ? Es pas la Prouvènço !”. Basto pamens de ramenta doui noum pèr coumprendre que rèn si faguè à l’asard. D’abord, lou d’un denouma Laurent en qu li duvèn d’agué pourgi en 1775 à Marsiho lou proumié belèn counouissu en Franço, fa de manequin articula pourtant lou vièsti dóu relàrgui. Puei, lou de Jan-Louei Lagnel (1764-1822), escultour que faguè nèisse à Marsiho lou vertadié santoun de Prouvènço. Après agué fa sei proumiéreis obro counouissudo coumo uno fremo de dre (1797), un ome de dre (1798), un chin (1799), uno Vièrgi, un sant Jóusè e doui Rèi Màgi (1802-1805), Lagnel, fin óusservaire qu’èro, faguè de mouele de plastre rapresentant sei vesin dei diferènt mestié, mouele ajudant pèr reproudurre mai eisa de sujèt à bouon pres. Vous moulè bras, couifaduro e acessòri à despart avans que leis acampèsse au sujèt principau emé de barboutino, asatant la proumiero crècho de Laurent. Puei après, vous estigancè sei santoun dins qu’uno pèço, un pau coumo aquélei qu’èron fa de mouledo, fènt espeli ensinto lou vertadié santoun de Prouvènço, d’argielo noun cuecho.
Mau-grat la councurrènci impauvado à l’epoco pèr lei santibelli d’óurigino italiano, fa de plastre, vendu pèr de marchand napoulitan dins lei carriero dóu Port-Vièi, Lagnel aura travessa lou tèms bouonodi sei creacien óuriginalo coumo “lou pastre alounga”, “l’ome tenènt un fanau d’uno man e soun bounet dins l’autro” vo “la fremo pourtant uno cougourdo sus la tèsto” e bèn d’àutrei santoun que fan aro lou belèn prouvençau dóu siècle XXIe. Vaqui dounc pauva en touto bèuta tres argumen que baion à Marsiho lou titre legitime de capitalo dóu santoun de Prouvènço !
Jan-Miquèu Turc
Proufessour certifica de lingo prouvençalo
Majourau dóu Felibrige