
Texte en Provençal suivi de sa traduction française
Dins l’Armana prouvençau de 1857, Frederi Mistral, Lou Felibre de Bello-Visto, qu’avié pancaro 27 an, faguè parèisse soun tèste famous, Marsiho, que n’en vaquito d’escapouloun que mancon pas d’estrambord pèr la decano di vilo franceso de la mita dóu siècle XIXen. Poudrés pièi, tant se la causo vous agrado, i’ana sus plaço pèr ié vèire se lou pouèto vengu pus tard Prèmi Nobel de literaturo 1904 fuguè proufèto urous vo malurous...
“A tèms à veni, Marsiho sara la plus bello vilo de Franço. Marsiho, la vilo dóu soulèu e de la mar, emé si dous cènt milo amo, deja passo Lioun, la vilo dóu fangas e de la nèblo. Paris, emé soun Louvre souloumbrous, emé si Téularié pourtant malur en quau li trèvo, Paris emé si lòngui carrierasso que fan desespera de vèire un bréu de champ, Paris emé si vàsti plaço clavelado de palais, mai descaladado tant de cop pèr la misèri, Paris pòu s’avisa. A bèu èstre, la pèiro, taiado e retaiado, e fustejado e’scrincelado, tóuti li mounumen, tóuti li galarié, tóuti li panteon, soun que parpello d’agasso, au respèt de la visto qu’à Nostro-Damo-de-la-Gàrdi, s’esperlongo pereilalin. La man de l’ome, es-ti poussible que luche emé la man de Diéu ? (...) Paris, tant plen de croio, en tout acò dequé pòu coumpara ? (...) Tambèn, Marsiho lou saup proun, e regardas, à l’ouro d’iuei, coume es en aio ! Ni argènt ni or que ié coste pèr s’alesti un sèti digne de soun destin. Quand venié li caud d’estiéu, l’eigage ié mancavo pèr se refresca li bouco e se lava li pèd. Mai à vint lègo d’elo passavo la Durènço, que, noun sachènt que faire de soun aigo, se bidoursavo dins sis isclo e ié fasié lingueto. Marsiho largo trento milioun à la velo, e dentre li roucas e li mounto-davalo, la Durènço vèn à la courso reverdeja soun terradou, clafi li conco de si font, e’scoubiha foro dóu port lou queitivié de si carriero. Marsiho avié pèr Bourso un vièi cabanas de post que fasié ’scorno à sa Canebiero. Qu’a fa ? D’un cop de tiblo a neteja sa Canebiero de tout un pelagnas d’oustau, e’no bastisso magnefico, en l’ounour de Plutus, bandis en l’èr soun frountoun courintian. Dins soun vièi port, douge-cènt bastimen se i’abrigon à l’aise. Aqui dedins pamens s’èi trouvado restrencho, e veici qu’un bèu matin, a cava long de sa costo un segound port enca plus bèu, aquéu de la Joulieto, que quatre milo navire podon se i’amarra. Vous imaginas bessai aro que pèr amaga soun negòci aura de relarg de soubro ! Parèis que noun, car pas plus tard que l’an passa, davans lou ribeirés d’Aren, a mai dubert un autre port : lou port Napoleon. Mai aro, bon ! Marsiho a pèr manja, pèr béure ; mai fau bèn que se vestigue e se pimpare à soun degu, e veici qu’uno lèi dóu 10 de Jun 1854 ié baio plen poudé de se bouta dessus cènt milioun en de beloio...
Ah ! peréu, quau vèi Marsiho vuei e que lou veira dins dès an, lou veira bèn dous cop ! Imaginas-vous que van rasa la vilo vièio ; tout de long de la mar ié van basti à perdo de visto uno renguiero de palais en fino pèiro de Fontvièio, que li marin, de liuen, en arribant sus l’aigo, creiran de vèire Babilouno ! - ié van basti de caserno mai que bello ; ié van basti de vàsti magasin publi pèr descarga e’ntrepausa li marchandiso ; ié van basti d’espitau que sara’n plesi de i’èstre ; ié van basti d’escolo emperialo ; ié van basti uno catedralo ; van rebasti Nostro-Damo-dela- Gàrdi… Eh ! quau lou saup tout ce que van basti. Es pèr vous dire, en un mot coume en cènt, que Marsiho, à tard o tèms, fara peta Paris, e qu’un jour, degun se trufara dóu Marsihés quand dira : Se Paris avié ’no Canebiero, sarié ’n pichoun Marsiho ! ”
Segur, 160 an après, Marsiho a pas encaro fa peta Paris... Pamens i’a plus degun pèr se trufa seriousamen d’aquelo bello vilo despièi qu’an coumença lou chantié grandaras d’Euromed, coume dison, pèr prene qu’un soulet eisèmple. Car coume que vague, Marsiho «tèn la mar, e navigo alucrido» dins un mounde boulegadis que ié fau de longo faire sa plaço. Alor anen tóuti faire viéure lou cor d’aquesto noblo ciéuta, en ié zounzounejant uno cansoun de Scotto, Darbon, Gui Bonnet, Crous e Pielo, Massilia Sound System, Lo Cor de la Plana vo enca d’IAM, Soprano, Patri Fiori, vo de qu voudrés fin-finalo... tant que vous farés plesi !
Jan-Miquèu Turc
Proufessour certifica de lingo prouvençalo
Majourau dóu Felibrige